Portrett í Listasafni ASÍ
AUGLITI TIL AUGLITIS
25. maí 2013 – 23. júní 2013
Sýningarstjórar: Kristín G. Guðnadóttir og Steinunn G. Helgadóttir
Á sýningunni eru portrett eftir eldri listamenn sem og samtímalistamenn, bæði þekkta og minna þekkta. Þar má sjá öndvegisverk jafnt sem verk sem hafa lifað hljóðlátu lífi í geymslum og skúmaskotum, hefðbundin „hvítflibbaportrett“ og samtímalega útúrsnúninga.
Sýnd eru um 80 verk: málverk, teikningar, útsaumsmyndir, þrívíð verk, myndbandsverk, veggmálverk og hljóðverk. Viðfangsefnin eru fjölbreytt, allt frá nafngreindum einstaklingum til huglægra túlkunar. Sýningin skoðar hina eldgömlu hefð portrettsins og hvernig hún birtist í samtímanum, en leitast jafnframt við að afhjúpa frásögn hvers verks í óvæntum samsetningum og nýstárlegum sjónarhornum – hvort sem það er sálfræðin, fáráðleikinn eða kynjahlutverkin sem koma í ljós.
Portrettið snýst alltaf um þrjá aðila: fyrirmyndina, listamanninn og áhorfandann. Á sýningunni bætist við fjórði aðilinn: spenna og samspil verka í sýningarrýminu.
Portrett í listasögunni
Elstu mannamyndir sem vitað er um eru sjálfsmyndir af höndum Neanderthalsfólks á norðurströnd Spánar, taldar 37.300 ára gamlar. Elsta hefðbundna portrettið er úr Tékkladi, skorið út í fílabein fyrir 26.000 árum. Á miðöldum var portrettið einfalt, en þróaðist smám saman fram á endurreisnartímann. Frægasta dæmið er Mona Lisa eftir Leonardo da Vinci, máluð 1503–1507 í fjölda örþunnra laga.
Portretthefðir blómstruðu einnig í öðrum menningarheimum, svo sem meðal Moche-fólksins í Perú (200–800 e.Kr.), í egypskum grafarmálverkum og meðal forngrikkja og rómverja.
Ljósmyndunin á 19. öld gjörbreytti sögu portrettsins og gerði myndir aðgengilegri almenningi. Í dag eru portrett alls staðar, frá listgalleríum til Facebook.
Portrett á Íslandi
Íslensk listasaga er stutt og við eigum ekki séríslenskt orð fyrir „portrett“. Elstu mannamyndirnar hérlendis eru frá 17. öld. Fyrsta opinbera portrettið af konu var málað árið 1910 af Ásgrími Jónssyni (mynd af Stefaníu Stefánsdóttur). Jóhannes S. Kjarval skipar sérstakan sess í gerð íslenskra mannamynda og margvíslegir listamenn 20. aldarinnar fylgdu í kjölfarið.
Portrett á sýningunni
Á sýningunni má sjá verk af jafnt þekktum einstaklingum sem óþekktum. Dæmi eru sjálfsmyndir, vinamyndir, opinber portrett, rithöfundar og listamenn, en einnig nýstárlegar túlkanir á viðfangsefninu, þar sem notað er orð, hljóð eða jafnvel hjartsláttur sem portrett.
Meðal verkanna eru:
myndir af Dieter Roth og Ragnari Kjartanssyni eftir vini og félaga,
opinber portrett af prenturum og setjurum Félags bókagerðarmanna,
rithöfundar úr safngjöf Ragnars í Smára, þar á meðal Þórbergur Þórðarson,
bronsmynd Sigurjóns Ólafssonar af móður sinni (1939),
og fjölbreytt samtímaportrett sem brjóta niður hefðbundin mörk, m.a. eftir Sigríði Melrós, Birgi Andrésson, Önnu Hallin, Olgu Bergmann, Siggu Björg og Díönu Karlsdóttur.
Portrettið – í öllum sínum myndum – lifir áfram og mun án efa halda áfram að vera frjór vettvangur listamanna til að skoða manneskjuna í öllu sínu margbreytilega formi.
